برنج یکی از محصولات استراتژیک کشاورزی است و استان‌های مازندران و گیلان با 42 و 38 درصد تولید کشور برترین تولیدکنندگان این محصول هستند.

 برنج و رنج دو واژه نزدیک به هم است که هرچه به آینده نزدیک می‌شویم در تلاشیم تا رنج تولید برنج کاهش یابد ولی قصه تولید برنج در شمال چیز دیگری است.

وقتی زنان و مردان شالیکار را می‌بینید که از سپیدی صبح تا تاریکی شب، پاها تا زانو در گل و کمر خمیده در حال نشا یا وجین هستند، همه ما به معنای حقیقی رنج برنج را درک خواهیم کرد.

کار طاقت فرسای در هوای شرجی شمال

هر کس رنج کشاورزان را باور ندارد باید سری به روستاها بزند و در چهره زنان و مردان شالیکار به دقت نگاه کند و پینه دستانشان را ببیند، چین و چروک صورت‌هایشان گویای خستگی و رنج و سختی مشکلات کشاورزی است.

زمین شالیزاری که باید همیشه آب داشته و باتلاقی باشد، دشواری کار را چندین برابر می‌کند و کار در زمین باتلاقی، زیر آفتاب گرم و هوای شرجی شمال نیز بسیار سخت و طاقت‌فرسا است.

دلسردی فرزندان شمالی از کار در زمین‌های کشاورزی

تولید برنج همچنان با وجود مکانیزه شدن با سختی‌هایی همراه است و کشاورزان برای تولید این محصول از زمان کاشت، داشت، برداشت و همچنین در مواقع فروش با چالش‌های بزرگی مواجه می‌شوند.

چالش‌هایی که یک کشاورز با آن روبه‌رو است باعث دلسردی او از شغل کشاورزی و همچنین فرزندانش که دیگر رغبتی به ادامه کار در زمین‌های کشاورزی ندارند، می‌شود.

این بار پای صحبت‌های شالیکاری می‌نشینیم که تمام سختی به عمل آوردن برنج را از لحظه کاشت دانه دانه شالی در زمین تا برداشت را به خود می‌دهد تا به امید ارائه محصولی که هم کیفیتش بالا باشد و هم از فروشش روزگار بگذراند.

کشاورزی از روستای عزت‌الدین در شهرستان میاندرود وقتی پای صحبت از مشکلات برنج‌کاری باز شد انگار دلش از این رنج‌ها پر بود و حرف برای گفتن زیاد داشت.

تامین سوخت مهم ترین دغدغه کشاورزان مازنی

عابدین نجفی وشوایی در ابتدا برنج‌کاری را برای ما تعریف کرد و گفت: برنج کاری که نه «به رنج‌کاری»بهترین نامی است که بر فعالیت‌های کشاورزان زحمتکش شالیکار باید گذاشته شود.

کشاورز میاندرودی با اشاره به تهیه سوخت تیلر و تراکتور گفت: هر دستگاه تیلر روزانه دستکم 10 لیتر و تراکتور 20 لیتر گازوئیل مصرف می‌کند، در حالی با مراجعه مکرر به شورای محل یک‌هزار لیتر گازوئیل برای یک سال به ما اختصاص داده‌اند و ما به ناچار، کسری سوخت خود را از رانندگان کامیون خریداری می‌کنیم.

افزایش نهاده‌های کشاورزی و دغدغه کشاورزان

نجفی یکی از مهم‌ترین مشکلات کشاورزان را افزایش قیمت کود و انواع سموم دانست و بیان کرد: خدمات کشاورزی در محل مزرعه به خود کشاورز خدمات نمی‌دهد و ما باید در ایام کار که فرصت چندانی هم نداریم جلوی ادارات، تعاونی‌ها و مکان‌های مربوط اجتماع تا وسایل موردنیاز خود را دریافت کنیم.

وی همچنین از کیفیت کودهای شیمیایی انتقاد کرد و افزود: با افزایش چندین برابر قیمت کودهای شیمیایی در یکی دو سال اخیر، این کودهای شیمیایی آن کیفیت گذشته را ندارد و در بعضی اوقات ما نسبت به سال‌های گذشته دو برابر موردنیاز زمین خود کود شیمیایی مصرف می‌کنیم تا محصول ما نسبت به سال‌های گذشته کاهش نیابد.

این برنجکار میاندرودی دستمزد 50 هزار تومانی کارگر برای هر روز را یکی دیگر از معضلات این قشر دانست و گفت: دستمزد کارگران مرد برای هر روز نشا 40 تا 50 هزار و زنان 35 ـا 40 هزار تومان است و کشاورزان هم ناچارند این مبلغ را پرداخت کنند.

وی تصریح کرد: دستمزد کارگران سال گذشته حداکثر 30 هزار تومان بود.

وعده‌های تحقق نیافته مسئولان کشاورزی مازندران

نجفی با اشاره به اینکه حدود پنج سال قبل از سوی جهادکشاورزی و بانک کشاورزی به تعداد زیادی از کشاورزان «کشاورز کارت»داده شد، اظهار داشت: به ما گفتند که از سوی دولت مبالغی در جهت سهمیه و خریداری کودها به حساب شما واریز می‌کنیم ولی در حال حاضر از باز کردن حساب در بانک کشاورزی حدود پنج سال می‌گذرد اما هیچ پولی به حساب ما واریز نشده است.

این برنج‌کار میاندرودی با اشاره به اینکه همه ساله تعرفه پرداخت آب‌بها افزایش می‌یابد، افزود: هنگام شروع فصل کشاورزی، مشکلاتی همچون کم‌آبی و در بعضی اوقات قطع آب از سوی آبیاری مواجه هستیم که همین موضوع باعث مشکلات فراوانی همانند خشکی زمین و رویش علف‌های هرز و در نتیجه کاهش محصول می‌شود.

کشاورز میاندرودی گفت: کانال‌های آب غیر استاندارد و نامناسب یکی دیگر از مشکلات ما محسوب می‌شود که همه ساله با مراجعه مسئولان به روستاها قول‌هایی همانند بتن کردن کانال‌ها به ما می‌دهند ولی هیچ خبری از بتنی شدن کانال‌ها نیست و ما کشاورزان همانند 20 سال پیش در حال آبیاری زمین‌های کشاورزی خود هستیم.

عدم استاندارد تجهیزات کشاورزی

نجفی با اشاره به اینکه چند سالی است دستگاه نشای مکانیزه برنج وارد کشور شده است، خاطرنشان کرد: به خریداران دستگاه‌های نشاء آموزش‌هایی مبنی بر چگونگی استفاده از دستگاه‌های نشاءگر نداده‌اند و همه ساله ما با مشکلاتی همانند استاندارد نبودن نشاء در زمین‌های شالیزاری خود هستیم.

وی تصریح کرد: کشاورزان از سوی جهادکشاورزی هم تا به الان هیچ‌گونه آموزشی برای خزانه‌داری و به عمل آوردن سبدهای نشای مکانیزه ندیده‌اند و ما بعد از نشاء شاهد خالی بودن قسمت‌های از زمین هستیم که نشاء نشده است و همین موضوع برداشت شالی را کاهش می‌دهد.

نجفی به استاندارد نبودن کمباین‌های کشاورزی اشاره کرد و افزود: برداشت برنج که توسط کمباین‌های کشاورزی صورت می‌گیرد، مقدار زیادی از دانه‌های برنج را هدر می‌دهد و حتی کمباین‌های جدید زنجیری هم این روند هدر دادن دانه‌های برنج را در پیش گرفته‌اند.

این برنج‌کار میاندرودی در ادامه نارضایتی خود و کشاورزان دیگر را در مکانیزه نبودن بیشتر شالیکوبی‌ها عنوان کرد و افزود: همه ساله مقدار زیادی از دانه‌های برنج ما در شالیکوبی‌ها شکسته می‌شود و استاندارد نبودن شالیکوبی‌ها همه ساله به ما کشاورزان ضررهایی می‌زند که خریداران برنج ما را ارزان‌تر خریداری می‌کنند.

دلالان کاسه داغ‌تر از آش

نجفی یکی دیگر از دغدغه‌های کشاورزان را وجود دلال بازی‌ها در مواقع فروش برنج عنوان کرد و اظهار داشت: کار و زحمت و تلاش را ما کشاورزان به دوش می‌کشیم ولی سود اصلی به جیب دلالان می‌رود.

وی تصریح کرد: آن قیمتی که به دست مصرف‌کنندگان می‌رسد و قیمتی که از ما خریداری می‌شود بسیار متفاوت است و این قیمت همه‌ساله به ضرر کشاورز به پایان می‌رسد.

سرازیری سود کشاورزی به جیب دلالان

این کشاورز میاندرودی با اشاره به اینکه افزایش سالانه قیمت برنج ظاهرا برای حمایت اقتصادی برای کشاورزان محسوب می‌شود، خاطرنشان کرد: افزایش قیمت برنج زمانی رخ می‌دهد که دیگر برنجی در دست کشاورز نیست و این افزایش نصیب دلالان و واسطه‌هایی می‌شود که در فصل نیاز شالیکاران یعنی شهریور و مهر هر سال برنج را به قیمت ارزان از دست ما کشاورزان خارج کرده‌اند.

نجفی با انتقاد شدید از واردات همه ساله برنج هنگام برداشت برنج داخلی گفت: با توجه به اینکه مسئولان به کشاورزان قول وارد نکردن برنج در هنگام برداشت برنج داخلی را می‌دهند، ولی ما همه ساله شاهد واردکردن برنج‌های هندی، پاکستانی و... به داخل کشور هستیم که همین موضوع ضربه بزرگی به کشاورزان مازندرانی می‌زند.

وی تصریح کرد: برنج خارجی درشت دانه، خوش پخت و ارزان‌تر از محصول ما در بازار است و خریدار هم دارد، اما از نظر طعم و بو هیچ‌گاه قابل رقابت با برنج‌های داخلی نیست و ما کشاورزان حامی نداریم و از سوی دولت حمایت نمی‌شویم.

رنج برنج و سود بی‌حاصل

این کشاورز میاندرودی با اشاره به اینکه چیزی دست ما کشاورزان را نمی‌گیرد، تاکید کرد: زحمت‌های به عمل آوردن برنج در پایان رنج بی‌حاصل بردن معنی می‌شود.

به این ترتیب می‌توان به آسانی دریافت که کشاورزان مازندران در دریایی از مشکلات دست و پا می‌زنند و امیدشان به همت مسئولان است.

اگر چه در بخش‌هایی از مزارع زیر کشت، تسطیح اراضی و مکانیزه کردن برداشت برنج صورت گرفته است اما همه می‌دانیم این پدیده بافت و روابط سنتی کشاورزی در شالیزارها را نتوانسته به هم بزند.

سزاوار نیست بعد از این همه پیشرفت در علوم مختلف، کشاورز  نشاءکار ما با روش‌های سنتی، تمام روز پاها تا زانو در گل و کمر خمیده کار کند و نتیجه هم نگیرد.

سود برنج به جیب چه کسانی می رود؟

کالایی که روزی در رشد و رونق اقتصاد کشور سهمی داشت و بخش عمده‌ای از مصرف داخلی را تامین می‌کرد حالا نه سودی برای تولیدکننده دارد و نه خریدش برای مصرف‌کننده مقرون به صرفه است پس سود برنج به جیب چه کسانی می‌رود؟

چند سالی است که مسئولان توجهی به این معضل نمی‌کنند و با واردات انواع برنج‌های هندی و پاکستانی و ... فقط به فکر پاک کردن صورت مسئله هستند.

همه ما می‌دانیم بعد از نان در ایران برنج بیشترین مصرف را بین مواد خوراکی ضروری مردم دارد.

مردم ایران درحال فراموشی طعم برنج داخلی

مردمی که با گذشت زمان منتظر حل مشکلات معیشتی‌شان بودند حالا برای تامین و پر کردن سفره‌هایی که روزی قرار بود اثر درآمد نفت در آن دیده شود، هر روز با یک دغدغه جدید روبرو هستند و باید عطر و طعم برنج ایرانی را فراموش کنند.

به هر حال این یک گزارش تخصصی در بخش کشاورزی نیست، بلکه بیان درد و رنج کشاورزان شالی کار کشورمان از قلم یک دهقان‌زاده است که در تمام زندگی این رنج را چشیده و خستگی همیشگی پدر و مادر را از کار سخت و زیاد و دست پینه بسته اما  خالی آنها را دیده و  احساس کرده و رنج برده است.

گزارش از صاحب نجفی / فارس